Denken

Vroeger was men ervan overtuigd dat het denken zich in het hart bevond. Tegenwoordig is iedereen het er over eens dat het denken zich in de hersenen bevindt.
Persoonlijk ben ik ervan overtuigd dat ze allebei waar zijn. We hebben het dan wel over twee verschillende zaken, die we allebei 'denken' noemen; behoorlijk verwarrend.

Het denken vanuit het hart is grondig anders dan het denken vanuit het hoofd. Het zou goed zijn om te spreken over 'hartdenken'.

Het 'gewone' denken is vanuit het hoofd, inderdaad vanuit de hersenen. We zouden dit 'hoofddenken' kunnen noemen, maar eigenlijk is dit - in onze tijd - het gewone denken: we noemen het kortweg 'denken'.

Er is een fundamenteel verschil tussen 'het hoofd' en 'het hart'. Wat zich in het hoofd afspeelt, speelt zich af binnen het lichaam.
Bij het hart is het totaal anders, het speelt zich niet af binnen het hart, het hart vormt een verbindingskanaal. Denk aan liefde. Liefde speelt zich niet af binnen één persoon. Liefde verbindt. Liefde verbindt de ene mens met de andere, de mens met de natuur, de mens met God (het Al, of hoe je het ook benoemd). (1)

Er bestaat ander woord voor hartdenken, met name gnosis, ook wel 'kennis van het hart' genoemd. Gnosis heeft veel meer met het hart dan met het hoofd te maken, het is inzicht vanuit de verbinding met het hart. Persoonlijk (2) ben ik ervan overtuigd dat de ganse kosmos gebouwd is op gnosis en liefde.

Vroeger sprak ik ook wel van 'het lagere' en 'het hogere denken'. Het lagere denken blijft binnen het ik gevangen, terwijl 'het hogere denken' (gnosis) er bovenuit stijgt.

Het hoofddenken is ego-gericht, het hartdenken staat in verbinding met de ganse kosmos. In een beeld: het ego is één persoon van de 7 miljard, het hart staat in verbinding met deze 7 miljard en zelfs met de ganse kosmos. Wij zijn ons echter nauwelijks bewust van de enorme mogelijkheden die het hart ons biedt. Dit heeft te maken met open staan voor het hart. Het ligt in de tijdsgeest dat hierin betering komt.

Jezus zei: (3)

Kom tot mij, want mijn juk is licht
en mijn meesterschap is zacht,
en je zult rust vinden voor jezelf.
Evangelie van Thomas, logion 90

Het juk van het hart is licht. Het juk van het denken is zwaar, vaak zeer zwaar.

Nog een fundamenteel verschil tussen beide is dat het denken (hoofddenken), dualiteit - tweeheid - vereist, terwijl gnosis (hartdenken) zich afspeelt binnen eenheid, alles is één.

Waar vindt de verwarring - tussen denken en gnosis - zijn oorsprong? In het feit dat het ego - dat veelvuldig gebruik maakt van het denken - geen eenheid kan verdragen. Het doel van het ego is een eigen identiteit te vormen; hiervoor is dualiteit nodig. Dit gaat in tegen 'alles is één'.
Het grote probleem van het denken - hoofddenken - is dat het alle denken claimt, inclusief gnosis, hartdenken.

Historisch heeft de Verlichting hierin een belangrijke rol gespeeld.

Met het denken - het hoofddenken - op zich is er niets mis, op voorwaarde dat het gebruikt wordt voor wat het bedoeld is, namelijk functioneren binnen de materiële wereld. (4)
Het denken claimt echter ook het denken in het pscychische en in het spirituele domein. En dan loopt het mis. In het psychische domein krijg je dan een psyche - Grieks voor ziel - dat van de ziel afgesneden is (5). Het lagere denken claimt zelfs het spirituele domein (6).

Voor wie het denken doorziet is er niets mis mee. Krishnamurti zegt:

Je kunt niet via realiteit tot waarheid komen;
je moet de beperking van de realiteit, 
wat het gehele denkproces is, 
begrijpen.

Voor wie er niet dwars doorheen ziet is het denken een wolf in schapenvacht, of misschien beter uitgedrukt: een duisternis binnenin Licht. (7)
Kan je er dwars doorheen kijken? Ja, vanuit gnosis. Gnosis weet wat denken is, maar het denken heeft geen benul van wat gnosis is. Om tot gnosis te komen is er wel wijsheid nodig. Onze Westerse samenleving zet in op slimheid, nauwelijks op wijsheid; 'slim en dwaas' * noem ik dit.

Binnen de spiritualiteit wordt - heel terecht - het denken met argwaan bekeken.
Zo staat er in de Ashtavakra Gita:

Blijf op je hoede 
voor de bekrompenheid van het denken!  A.G. 1.16 

Het denken is een prachtig instrument wanneer het gebruikt wordt waarvoor het dient, namelijk om te functioneren in de materiële wereld. Het ego - dwaas van nature - wil het gebruiken in de geestelijke (psychische) wereld.
Jan van Delden, iemand uit de Non-dualiteit, heeft het over 'het functionele denken' en 'het ik-gebonden denken':

Het functionele denken, zonder 'ik', is natuurlijk onmisbaar. Het dient bijvoorbeeld voor het oplossen van problemen in je werk. ... Het is dus niet zo, dat het denken geen goede dingen kan voortbrengen, maar als het gaat om het denken waaraan je geloof hecht zoals 'ik doe het', dus het ik-gebonden denken, is er sprake van een illusie. (8)

Om af te sluiten nog een vers uit de Ashtavakra Gita A.G. 18.63

 
Het bewustzijn van de dwaas 
Wordt altijd beperkt 
Door zijn denken en 
Het streven zijn denken uit te schakelen. 

Het bewustzijn van iemand die zijn ware natuur 
Kent, reikt, zelfs als hij in gedachten verzonken is,
Veel verder dan bewustzijn zelf. 

Nog dit: in gans deze website komt denken veelvuldig voor. Hiermee wordt 'hoofddenken' bedoeld. Bij oudere teksten staat er: (lagere) denken, dit met een verwijzing naar deze tekst.